Cây quách là một phần không thể thiếu trong khung cảnh miền Tây, đặc biệt tại các tỉnh như Trà Vinh, Sóc Trăng, An Giang và Bến Tre, nơi có nhiều đồng bào Khmer sinh sống. Cây quách thường được trồng để tạo bóng mát cho sân nhà. Với chiều cao từ 7 đến 8 mét, thân cây to, tán lá rộng và nhánh có gai, cây quách không chỉ mang lại bóng mát mà còn là nguồn cung cấp quả thơm ngon, đặc biệt là trong mùa hè.
Quả quách có hình dạng như một quả cầu, vỏ dày và cứng, thường được gọi là quả gáo do có hình dáng hao hao giống gáo dừa khô. Vỏ bên ngoài của quả quách có màu trắng xám, nhám và xù xì, khiến người ta dễ dàng nhận diện. Khi còn non, phần ruột có màu trắng, nhưng khi chín, ruột chuyển sang màu nâu đen, đặc và chứa nhiều hạt nhỏ li ti. Đặc điểm này làm cho việc phân biệt quả chín hay chưa trở nên dễ dàng: chỉ cần cào nhẹ lớp vỏ bên ngoài, nếu thấy màu nâu bên dưới là quả đã chín hoàn toàn.
Có một nét đặc biệt mà không phải ai cũng biết về quả quách: khi quả chín, nó sẽ tự rụng, khiến người trồng không cần phải trèo cây hái. Vỏ cứng, dày chắc chắn giúp quả không bị vỡ dù có rụng. Nếu quả được hái khi còn non, người ta có thể ủ trong vài hôm cho đến khi lớp vỏ bên ngoài mốc trắng và tỏa ra mùi thơm đặc trưng, lúc này quả trở nên ngon hơn nhiều.
Quả quách không chỉ giữ hương vị đặc biệt mà còn gắn liền với kỷ niệm tuổi thơ của nhiều người dân miền Tây. Hình ảnh những đứa trẻ chờ quả quách rụng rồi đập ra ăn tại chỗ là một phần không thể quên trong ký ức. Hương vị chua thanh, beo béo, và hạt giòn sần sật mang đến một trải nghiệm ẩm thực thú vị. Mùi hương của quả chín cũng dễ dàng lan tỏa từ xa, khiến ai đi ngang qua cũng phải tò mò.
Không chỉ đơn thuần là một loại quả, quách còn rất bổ dưỡng khi chứa nhiều chất xơ và vitamin C. Người dân thường dùng muỗng để nạo lấy phần ruột và chế biến thành nhiều món ăn khác nhau. Tại các vùng quê, quách được xem là thức quả giải nhiệt lý tưởng, giá cả phải chăng. Một món giải khát được ưa chuộng là quách dầm với đá, đường và sữa đặc, mang lại sự kết hợp hoàn hảo giữa vị chua thanh, ngọt ngào, đã trở thành đặc sản hấp dẫn mà du khách không thể bỏ qua khi đến miền Tây.
Ngoài món ăn đơn giản, người dân Trà Vinh còn chế biến rượu quách, một loại rượu ngọt được ưa chuộng. Rượu này thường được dùng trong các buổi tiếp khách, thể hiện sự hiếu khách và lòng mến khách của người dân nơi đây. Quách còn được sử dụng làm nhân cuốn với các loại rau và chấm mắm cá sặc hoặc cá chốt, tạo nên một bữa ăn đầy hấp dẫn với sự kết hợp của nhiều hương vị khác nhau.
Quả quách không chỉ có thể dùng để chế biến món ăn mà còn là một nguyên liệu chữa bệnh. Quả quách xanh, khi được cắt mỏng và phơi khô, được dân gian sử dụng để trị bệnh tiêu chảy. Qua đó, có thể thấy rằng không chỉ đơn thuần là một loại trái cây, quách còn mang lại lợi ích sức khỏe cho người dùng.